W jednym z poprzednich artykułów przedstawione zostało, co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, co do tego majątku nie należy oraz jak można dokonać jego podziału (umownie bądź sądownie). A jakie są sposoby podziału majątku dorobkowego małżonków? Co w przypadku braku porozumienia, co do tego, w jaki sposób taki majątek podzielić?

Są trzy sposoby podziału majątku:

• podział w naturze, czyli fizyczny podział rzeczy;
• przyznanie rzeczy jednemu z małżonków na wyłączną własność, który to sposób co do zasady wiąże się z koniecznością dokonania odpowiedniej spłaty na rzecz drugiego z nich;
• sprzedaż rzeczy i podział środków pieniężnych uzyskanych z tego tytułu.

Jeśli między małżonkami istnieje porozumienie co do tego, w jaki sposób dokonać podziału majątku wspólnego, sąd żądanie takie – co do zasady – uwzględni i dokona podziału zgodnie z wnioskami uczestników postępowania. Nastąpi to nawet wówczas, gdy do podziału takiego nie dochodzi “na pół”, a wszystko miałoby przypaść jednemu z małżonków za odpowiednią spłatą bądź nawet bez spłaty drugiego z nich. Wyjątkiem stanowi sytuacja, gdy małżonkowie chcą dokonać podziału fizycznego, który byłby sprzeczny z ustawą (np. podział gospodarstwa rolnego, który byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej) lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy (np. podział małej działki na kilka działek o nieznacznej wielkości) albo który pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości (np. podział obrazu na pół).

Sprawa komplikuje się, gdy między małżonkami brak jest porozumienia co do sposobu podziału ich majątku dorobkowego. Co w takim przypadku?

Wówczas o sposobie podziału decyduje sąd. Jest on władny, nawet bez zgody małżonków, dokonać samodzielnie wyboru sposobu zniesienia współwłasności, uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy oraz usprawiedliwione interesy uczestników postępowania. Preferowanym sposobem podziału, któremu ustawodawca przyznał pierwszeństwo, jest fizyczny podział rzeczy, jako najbardziej sprawiedliwy. Podział taki następuje w drodze przyznania każdemu z małżonków wyodrębnionej części wspólnej rzeczy – w wielkości odpowiadającej ich udziałom w majątku wspólnym – a zatem co do zasady po połowie, chyba, że któryś z małżonków ma mniejszy udział wskutek ustalenia nierównych udziałów przez sąd np. 40 % do 60 %.  A zatem w razie braku zgody co do sposobu podziału, sąd powinien rozważyć w pierwszej kolejności dokonanie podziału fizycznego, o ile jest on prawnie i faktycznie możliwy. Dopiero w braku możliwości podziału fizycznego rzeczy (np. kawalerka), sąd może orzec o innym sposobie zniesienia współwłasności: przyznaniu jednemu z nich bądź sprzedaży rzeczy wspólnej.

Drugim sposobem podziału majątku jest przyznanie rzeczy wspólnej jednemu z małżonków, co wiąże się z konieczność przyznania drugiemu z nich odpowiedniej spłaty – najczęściej w postaci świadczenia pieniężnego – chyba że, dana osoba spłaty otrzymać nie chce. Spłatę można rozłożyć na raty, lecz na okres nie dłuższy niż 10 lat.  Sąd bada i rozważa zarówno sytuację małżonka obciążonego spłatą, jak i uprawnionego do jej otrzymania.  W orzeczeniu oznacza termin i sposób uiszczenia rat, ich wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób zabezpieczenia ich terminowej spłaty. Spłata może bowiem zostać zabezpieczona np. przez wpis do działu III księgi wieczystej nieruchomości, która przypadła drugiemu z małżonków w sytuacji np. gdy mamy obawy, że małżonek któremu przypadła nieruchomość, sprzeda ją i nie dokona spłaty, bowiem przeznaczy pieniądze na inny cel. Co istotne, sąd nie może przyznać rzeczy osobie, która się temu sprzeciwia. Z kolei jeśli oboje małżonkowie chcą uzyskać na wyłączną własność określony składnik majątku, to sąd decyduje, komu go przyznać, uwzględniając usprawiedliwione interesy obojga z nich np. zamieszkiwanie przez jednego z nich w danym mieszkaniu,  sprawowanie bieżącej opieki przez jednego z nich nad dziećmi i z zamieszkiwanie z nimi w mieszkaniu, które podlega podziałowi, bądź też sytuacja finansowa, czy zdrowotna każdego z małżonków.

Trzecim ze sposobów podziału majątku wspólnego jest sprzedaż rzeczy wspólnej w drodze licytacji publicznej. Ma to miejsce, gdy żaden z małżonków nie wyraża zgody na przyznanie mu wspólnej  rzeczy. Jest to jednak rozwiązanie najmniej opłacalne, bowiem następuje z reguły znacznie poniżej wartości rynkowej danego składnika majątku.

Pamiętajmy, aby w sprawie o podział majątku zgłosić wszelkie twierdzenia dotyczące przynależności bądź też nie określonego składnika majątku do majątku dorobkowego, jak również wszelkie roszczenia z tytułu podziału tego majątku, w tym dokonanych nakładów oraz spłaty wspólnych zobowiązań (rachunków, kredytów, pożyczek itp.). Jest to o tyle istotne, że po prawomocnym zakończeniu postępowania nie jest możliwe ich dochodzenie, nawet jeżeli nie zostały one w sprawie zgłoszone.