Rodzina do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje środków pieniężnych, bowiem bez nich nie zaspokoi podstawowych swoich potrzeb. W Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym uregulowany jest obowiązek alimentacyjny członków rodziny, w tym wskazane jest, kto jest zobowiązany do zaspokajania potrzeb rodziny założonej rodziny. Natomiast ustawodawca w kodeksie karnym poszedł o krok dalej i przewidział sankcję dla tych, którzy od powyższego obowiązku się uchylają. Czym jest przestępstwo niealimentacji?
Przestępstwo niealimentacji przewidziane jest w art. 209 Kodeksu karnego. Polega na uchylaniu się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem, bądź inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące. Zatem odpowiedzialności karnej podlega tylko ten sprawca, na którego nałożono obowiązek świadczeń materialnych na rzecz rodziny lub innych osób i który uchyla się od wykonania tego obowiązku. Pamiętać należy, że źródłem obowiązku alimentacyjnego mogą być wyłącznie dokumenty wskazane powyżej.
Jak rozumiemy pojęcie „uchylać się”? Na gruncie przestępstwa niealimentacji uchylanie się oznacza niewypełnianie ciążącego na sprawcy obowiązku pomimo tego, że posiada realne możliwości, a nie chce spełnić tego obowiązku lub też obowiązek ten lekceważy (tzw. nieusprawiedliwione uchylanie się). A contrario, możemy skutecznie usprawiedliwić zaniechanie uczynienia zadość temu obowiązkowi, wskazując powód, który uzasadnia niewykonanie ciążącego obowiązku alimentacyjnego jak np.: ciężką chorobę, pozbawienie wolności, niezawinienie lub niezawinienie w niewielkim stopniu itd. Dla pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności konieczne jest wykazanie, że celowo i umyślnie nie wykonuje on swojego obowiązku, mając jednocześnie świadomość możliwości jego wykonania. Istotne jest więc szczególne nastawienie psychiczne sprawcy, wyrażające się w zamierzonej powtarzalności jego zachowania oraz jego złej woli.
Uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego staje się karalne, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe, wynosi co najmniej 3 miesiące. Ustawodawca wprowadza zatem dwa odrębne mierniki czasowe uchylania się sprawcy. W pierwszym przypadku chodzi o sytuację całkowitego zaprzestania lub tylko częściowego realizowania świadczenia okresowego. Przykładowo, gdy na sprawcę został nałożony obowiązek alimentacyjny ustalony w wysokości 500 zł miesięcznie, to przy całkowitym zaprzestaniu jego realizacji znamiona art. 209 Kodeksu karnego zostaną wyczerpane po 3 miesiącach (zaległość 1500 zł), natomiast przy częściowej realizacji (np. w sytuacji, gdy sprawca wpłacałby jedynie po 250 zł miesięcznie) po 6 miesiącach, albowiem równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych wynosi 1500 zł (250 zł x 6 miesięcy). W drugim przypadku chodzi o świadczenia inne niż okresowe i dotyczy sytuacji ich całkowitej spłaty. Nie ma bowiem znaczenia, czy sprawca w ogóle nie regulował świadczenia, czy czynił to częściowo.
Jaka grozi kara za popełnienie powyższego przestępstwa? Przestępstwo niealimentacji zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 1 roku. Jest występkiem i co do zasady ściganym z oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Natomiast, jeśli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów (np. z Funduszu Aliementacyjnego), ściganie odbywa się z urzędu. Warto pamiętać, że w sprawach o przestępstwo niealimentacji może znaleźć zastosowanie również art. 43c Kodeksu karnego, zgodnie z którym sąd, jeśli uzna za celowe orzeczenie pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich lub opiekuńczych, zawiadamia o tym właściwy sąd rodzinny.
Ustawodawca przewidział również sytuację, w której sąd może odstąpić od wymierzenia sprawcy kary. Dzieje się tak wówczas, gdy sprawca przestępstwa nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego, uiścił w całości zaległe alimenty.
Przestępstwo niealimentacji chroni zatem rodzinę oraz obowiązek opieki. Nadto, jest mobilizacją dla osób obowiązanych do świadczenia alimentacyjnego, aby sumiennie wykonywały swój obowiązek, bowiem w przypadku jego zaniechania, grozić im może sankcja karna.