Zawarcie związku małżeńskiego jest wyjątkową chwilą zarówno dla przyszłych małżonków, jak i najbliższej rodziny i przyjaciół. Jednak czy wszyscy bez przeszkód mogą zawrzeć związek małżeński? Czy też ustawodawca przewidział jednak pewne obostrzenia w tym zakresie? Odpowiedzi należy szukać w przepisach zawartych w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym, w którym to stwierdzono, że istnieje przeszkoda wieku, ubezwłasnowolnienia, choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, bigamii, pokrewieństwa lub powinowactwa oraz przysposobienia.
Przeszkoda wieku. Co do zasady zawrzeć związek małżeński mogą tylko i wyłącznie osoby, które ukończyły osiemnasty rok życia. Jednakże z ważnych powodów ustawodawca dopuścił możliwość zawarcia związku małżeńskiego przez kobietę, która ukończyła szesnasty rok życia. Ten przypadek nie dotyczy zatem mężczyzn. Zgodę na zawarcie związku małżeńskiego przez nastolatkę może wydać jedynie sąd opiekuńczy, jeśli uzna, że zaistniały ważne powody oraz małżeństwo to będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Ważnymi powodami może być uczucie miłości, które wiąże przyszłych małżonków, fakt że posiadają już dzieci, albo że chcą je posiadać itd. Jeśli do ww. zakładanych celów nie dojdzie, każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa. Jednakże, nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął oraz w przypadku gdy kobieta zaszła w ciążę.
Przeszkoda ubezwłasnowolnienia. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, a zatem nie mająca zdolności do czynności prawnych, nie może zawrzeć związku małżeńskiego w sposób prawnie skuteczny. Jednakże, gdyby do tego doszło, każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa. Za małżonka ubezwłasnowolnionego całkowicie musi występować przedstawiciel ustawowy. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.
Przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jednakże istnieją przypadki, w których dochodzi, pomimo trwania tej przeszkody, do ważnego zawarcia małżeństwa. Dzieje się tak tylko wtedy, gdy wyrazi na to zgodę sąd, który stwierdzi, że pomimo stanu zdrowia lub umysłu danej osoby, nie zagrozi to małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa. W przypadku niespełnienia powyższych wymogów, unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa, jeśli ustanie choroba małżonka.
Przeszkoda pozostawania w związku małżeńskim. Jest to jedna z najbardziej oczywistych przeszkód. Polskie prawo zabrania tzw. podwójnego małżeństwa. Zatem, nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim. Ustawodawca w tym wypadku rozszerzył krąg osób uprawnionych do żądania rozwiązania takiego związku, bowiem z żądaniem może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny. Nie można jednak unieważnić takiego małżeństwa jeżeli poprzednie małżeństwo ustało (poprzez śmierć lub rozwód) lub zostało unieważnione.
Przeszkoda pokrewieństwa lub powinowactwa. Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może wyrazić zgodę na zawarcie małżeństwa pomiędzy powinowatymi. Z kolei jeśli dojdzie do zawarcia małżeństwa pomimo występującej przeszkody pokrewieństwa, każdy kto ma w tym interes prawny może, żądać jego unieważnienia.
Przeszkoda przysposobienia. W nawiązaniu do wyżej opisanej przeszkody, oczywistym jest, że małżeństwa nie może zawrzeć przysposabiający z przysposobionym (adoptowanym). Z uwagi na to, że wytwarza się pomiędzy nimi więź jak przy biologicznym rodzicu i dziecku. W tym przypadku unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków, ale do czasu trwania przysposobienia.
Nadto, małżeństwo może być unieważnione także wtedy gdy:
– oświadczenie zostało złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli;
– osoba składająca oświadczenie byłam pod wypływem błędu co do tożsamości drugiej strony;
– osoba składająca oświadczenie była pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej.
Należy pamiętać, że powyższy katalog przyczyn jest zamknięty. Tym samym, z żadnego innego powodu, niż z wymienionych powyżej nie można żądać unieważnienia małżeństwa.
Jakie są skutki unieważnienia małżeństwa? Małżeństwo unieważnione jest uważane za niebyłe tj. tak jakby nigdy nie było zawarte. Nie występuje również stosunek powinowactwa. Natomiast dzieci poczytuje się za zrodzone z małżeństwa. Jest to o tyle istotne, że rodzice są obowiązani do alimentacji małoletnich oraz o dbanie o ich rozwój i wykształcenie. W wyroku unieważniającym małżeństwo sąd również rozstrzyga o władzy rodzicielskiej, o kontaktach z małoletnimi dziećmi, o alimentach, a także o tym który z małżonków zawarł związek małżeński w złej wierze, bowiem na rzecz drugiego małżonka sąd może zasądzić rentę alimentacyjną.