Wola zakończenia związku małżeńskiego nie jest wystarczająca dla orzeczenia przez sąd rozwodu. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadza bowiem przesłanki zarówno pozytywne, których zaistnienie umożliwia jego orzeczenia, jak i negatywne, których wystąpienie przekreśla możliwość rozwiązania małżeństwa. Przesłanki pozytywne: zupełność i trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego zostały opisane w artykule pt. „Rozwód. Jakie przesłanki muszą zostać spełnione, aby możliwe było jego orzeczenie?”. Poznania i wyjaśnienia wymagają zatem okoliczności zakazujące udzielenia rozwodu i to nawet mimo ziszczenia się przesłanek pozytywnych.

Są nimi:

sprzeczność rozwodu z dobrem małoletnich, wspólnych dzieci małżonków;
sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego (innymi niż dobro małoletnich dzieci);
żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód bądź drugi małżonek nie wyrazi zgody na rozwód, ale jego odmowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Pierwsza z przesłanek odnosi się wyłącznie do wspólnych, małoletnich dzieci małżonków. Nie dotyczy zatem dzieci jednego z małżonków. Pojęcie „dobra dziecka” nie jest zdefiniowane, ale jego treść rekonstruowana jest w oparciu o przepisy Konwencji o ochronie praw dziecka. Rozwód nie może zatem prowadzić do zaburzenia rozwoju małoletnich, jak również osłabienia więzi z rodzicami. Dzieci, dla właściwego i harmonijnego rozwoju, powinny być wychowywane w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia oraz w duchu pokoju, tolerancji i równości. Gdy utrzymanie małżeństwa zaburza te wartości, orzeczenie rozwodu jest zgodne z interesem dziecka. Jeśli między małżonkami istnieje porozumienie co do orzeczenia rozwodu, jak również kwestii związanych z władzą rodzicielską i regulacją kontaktów, sąd oceniając, czy rozwód nie jest sprzeczny z dobrem dziecka, ogranicza się do przesłuchania jednego świadka. Powinna być to osoba wspólnie wskazana przez strony, posiadająca wiedzę o relacjach dziecka z rodzicami i wpływie rozstania na jego zachowanie. Gdy między małżonkami brak jest porozumienia, konieczne jest zasięgnięcie przez sąd opinii biegłych sądowych.

Drugą z okoliczności wyłączających orzeczenie rozwodu, jest sprzeczność jego żądania z zasadami współżycia społecznego, a zatem z aspektem moralnym, powszechnie obowiązującymi zasadami obyczajowymi, czy humanitaryzmu. Przesłanka ta ma na celu ochronę małżeństwa oraz małżonka przed krzywdą, która go dotknie w skutek rozwodu. Jako przykład sytuacji, w której sądy uznają rozwód za sprzeczny ze wskazanymi zasadami można wskazać taką, w której jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, czy też wymaga opieki materialnej i moralnej drugiego współmałżonka, a rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę.

Trzecią z tzw. negatywnych przesłanek rozwodu jest jego żądanie przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Przez winę rozumiemy naganne, społecznie nieakceptowalne zachowania, stanowiące lekceważenie instytucji małżeństwa i rodziny, czy też obowiązków rodzinnych (np. nielojalność, agresja itp.). Rozwód nie może bowiem sankcjonować nagannego zachowania jednego z małżonków i braku poszanowania wartości, których małżonkowie winni przestrzegać zgodnie z daną sobie obietnicą oraz zasadami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Gdy jednak pozwany małżonek, mimo wyłącznej winy w rozkładzie pożycia drugiego z nich, wyrazi zgodę na rozwód, jest ona dla sądu wiążąca i nie stanowi przeszkody w rozwiązaniu małżeństwa. W odwrotnej sytuacji – gdy małżonek niewinny, nie wyraża zgody na rozwód, sąd dokonuje oceny, czy odmowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Odmowa małżonka niewinnego jest jednak jego prawem, a zatem domniemywa się, że korzystając z niej, czyni to w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego. Przykładowo, odmowa zgody na rozwód nie będzie uznana za zasadną w sytuacjach, gdy jej motywem są pobudki zasługujące na dezaprobatę, jak zemsta, nienawiść, chęć dokuczenia, bądź też sytuacja, gdy małżeństwo od lat faktycznie nie istnieje i brak jest szans na jego dalsze funkcjonowanie. Często jednak odmowa podyktowana jest istnieniem więzi emocjonalnej, obawą przed powstaniem rażącej różnicy w sferze bytowej, względami religijnymi itp. Gdy zatem istnieją podstawy do przyjęcia, że orzeczenie rozwodu wywoła niepożądane skutki społeczno-wychowawcze, odmowa wyrażenia zgody na rozwód nie zostanie uznana za sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Podsumowując, rozwód jest dopuszczalny, gdy dojdzie do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, a jednocześnie nie występuje żadna z okoliczności wyłączających jego udzielenie. W takiej sytuacji żądanie rozwiązania małżeństwa winno zostać przez sąd uwzględnione.

Artykuł można znaleźć na stronie Tygodnika Prawnego. Zobacz >>