Zaprzeczenie ojcostwa i ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa są instytucjami, których celem jest przerwanie więzi rodzicielskiej pomiędzy ojcem, a dzieckiem. Zatem po uprawomocnieniu się orzeczenia ustaje władza rodzicielska ze skutkiem ex nunc, czyli „od teraz”.
Jaka jest różnica pomiędzy tymi instytucjami? Kiedy występować o zaprzeczenie ojcostwa, a kiedy o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa?
Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania (np. poprzez rozwód) lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Jednakże, gdy dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża.
Aby obalić powyższe domniemanie należy wystąpić do sądu z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa. Należy pamiętać o terminie, bowiem można powyższe powództwo wytoczyć można jedynie w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym domniemany ojciec dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, jednak nie później niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości.
Kto jest uprawniony do wytoczenia wskazanego powództwa? Przede wszystkim mąż matki. Musi wówczas pozwać matkę dziecka i samo dziecko, a w przypadku gdy matka nie żyje, tylko dziecko. Oprócz tego powództwo takie może wytoczyć również matka dziecka. Również jest ograniczona terminem 6 miesięcy, ale od urodzenia dziecka. Powództwo musi zostać skierowane przeciwko mężowi i dziecku, a jeżeli mąż nie żyje – przeciwko dziecku. Nadto, z powództwem może wystąpić również dziecko i to w przeciągu 3 lat od momentu osiągnięcia pełnoletniości. Dziecko powinno wytoczyć takie powództwo przeciwko mężowi swojej matki oraz przeciwko matce. Ostatnią osobą uprawnioną do wystąpienia z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa jest prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Prokurator nie może wystąpić z takim powództwem tylko w sytuacji gdy dziecko zmarło. Poza tym, prokuratora nie ograniczają żadne terminy.
Z kolei powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa można wytoczyć tylko wtedy, gdy mężczyzna uznał dziecko, ale po tym fakcie dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. I w tym przypadku znowu najważniejszą kwestią jest zachowanie ustawowego terminu. Bowiem, mężczyzna może wytoczyć takie powództwo jedynie w przeciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że nie jest ojcem dziecka. Krąg osób uprawnionych do wytoczenia takiego powództwa jest taki sam jak w przypadku zaprzeczenia ojcostwa, zatem powództwo może wytoczyć poza mężczyzną, który uznał dziecko, także matka dziecka, dziecko oraz prokurator. Po śmierci dziecka ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne.
Jakie są skutki prawne obu powództw?
Otóż, od chwili uprawomocnienia się orzeczenia ustaje władza rodzicielska. Zatem mężczyzna, który był wcześniej ojcem dziecka, nie może podejmować skutecznie działań zarówno faktycznych, jak i prawnych wobec osoby lub majątku dziecka. Skutek odnosi się również do kwestii dziedziczenia, bowiem dziecko nie będzie mogło dziedziczyć po ojca ani po jego krewnych i na odwrót – ojciec nie będzie mógł dziedziczyć po dziecku. Ustaje również obowiązek alimentacyjny. Warto pamiętać, że obowiązek alimentacyjny ustaje co do świadczeń niespełnionych, wobec tego nie można żądać zwrotu świadczeń spełnionych przed uprawomocnieniem się orzeczenia.
W jaki sposób udowodnić, że dziecko nie pochodzi od ojca który, wpisany jest w akcie urodzenia dziecka? Okoliczność tą należy udowodnić. Pewności dostarcza badanie DNA. Innymi dowodami są również świadkowie, czy dowody z dokumentów.
Pozew o zaprzeczenie ojcostwa bądź o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa należy skierować do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Opłata sądowa od pozwu wynosi 200 zł.