O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po ślubie, decyduje treść oświadczenia złożonego przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego (dalej: „USC”) bezpośrednio po zawarciu związku małżeńskiego lub przed sporządzeniem przez kierownika USC zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Warto pamiętać, że niezłożenie takiego oświadczenia nie powoduje automatycznego przejęcia nazwiska drugiego małżonka,
w takiej sytuacji bowiem, małżonkowie mimo wstąpienia w związek małżeński, pozostają przy swoich dotychczasowych nazwiskach.
Nowożeńcy mają całkowitą swobodę wyboru nazwiska, które będą nosić po ślubie. Mogą oni pozostać przy swoich dotychczasowych nazwiskach, a także każde z nich może przejąć nazwisko drugiego współmałżonka. Dość popularnym w dzisiejszych czasach rozwiązaniem, stosowanym najczęściej przez kobiety, jest przyjęcie nazwiska męża przy jednoczesnym pozostawieniu nazwiska rodowego, w wyniku czego powstaje nazwisko dwu członowe. Podjęcie decyzji w przedmiocie wyboru nazwiska często jest determinowane wieloma czynnikami i zależy od indywidulanych sytuacji przyszłych małżonków. W dalszym ciągu jednak najczęściej zdarza się, że to kobieta przejmuje nazwisko mężczyzny, co niewątpliwie wynika z silnie ugruntowanej tradycji.
Pytaniem najczęściej zadawanym przez małżonków, którzy podjęli decyzję o rozwodzie jest kwestia dotycząca zmiany nazwiska. Otóż niewielu z nas zdaje sobie sprawę z tego, że w ciągu trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód małżonek, który w związku z zawarciem związku małżeńskiego przyjął nazwisko drugiego, może powrócić do nazwiska, które nosił przed ślubem. Jest to prawo, nie obowiązek, a zatem nikt nie może nas zmusić do powrotu do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa. Sąd w wyroku rozwodowym nie orzeka w zakresie nazwiska jakie po rozwodzie będą nosili byli małżonkowie, bowiem zmiana nazwiska odbywa się przed kierownikiem USC. W tym celu, po orzeczeniu rozwodu, należy umówić się na wizytę w USC oraz złożyć przed kierownikiem stosowane oświadczenie. Może ono zostać złożone w dowolnym USC, a w przypadku przebywania za granicą również w polskim konsulacie przed konsulem. Do skutecznego złożenia oświadczenia konieczne jest uiszczenie opłaty skarbowej w kasie urzędu lub przelewem na odpowiednie konto. W przypadku składania oświadczenia przed kierownikiem USC wystarczające będzie ustne przekazanie informacji o miejscu, w którym został sporządzony akt małżeństwa oraz dacie uprawomocnienia się wyroku sądu orzekającego rozwód. Natomiast w przypadku, gdy oświadczenie ma zostać złożone przed konsulem konieczne będzie przedstawienie odpisu prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie lub odpisu zupełnego aktu małżeństwa z wpisem o rozwodzie. W niektórych wyjątkowych sytuacjach np. gdy rozwód został orzeczony przez sąd za granicą, może okazać się konieczne przedstawienie również innych stosowanych dokumentów, o czym osoba składająca oświadczenie zostanie poinformowana.
W tym miejscu na szczególną uwagę zasługuje również okoliczność, która u wielu osób wywołuje niemałe zaskoczenie. Otóż w omawianym trybie można powrócić tylko do nazwiska, którego nosiliśmy bezpośrednio przed zawarciem związku małżeńskiego. Oznacza to, że przykładowo, jeżeli kobieta przed zawarciem drugiego związku małżeńskiego nosiła nazwisko pierwszego męża, to po rozwodzie z drugim mężem, nie będzie mogła powrócić do nazwiska rodowego poprzez złożenie oświadczenia przed kierownikiem USC, a jedynie do nazwiska swojego pierwszego męża. Powrót do nazwiska rodowego będzie możliwy jedynie w trybie administracyjnym, który jest znacznie bardziej sformalizowany.
Po złożeniu oświadczenia, kierownik USC lub konsul sporządza protokół. Wzmianka o zmianie nazwiska staje się częścią aktu małżeństwa, a od momentu wpisu osoba, która złożyła oświadczenie, może posługiwać się nazwiskiem, które nosiła przed zawarciem związku małżeńskiego.
Należy pamiętać, że na zmianę nazwiska w opisywanym trybie byli małżonkowie mają tylko 3 miesiące, a po bezskutecznym upływie tego terminu zmiana nazwiska jest możliwa tylko na podstawie przepisów ustawy o zmianie imienia i nazwiska, co jest znacznie bardziej sformalizowane i czasochłonne.
