Do zawarcia małżeństwa dochodzi przez złożenie przez przyszłą żonę i męża, przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego (dalej: „USC”) bądź przed duchownym, zgodnego oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński. Prawo przewiduje jednak sytuacje, w których zawarte małżeństwo, z powodu określonych okoliczności, nazywać będziemy „nieistniejącym” bądź też „nieważnym”.
Małżeństwo uznajemy za nieistniejące wtedy, gdy przy jego zawieraniu nie dopełniono, nazwijmy to, „formalnych” czynności. Przykładowo, gdy nupturienci (czyli przyszła żona i mąż) złożą oświadczenia o różnej treści, nie złożą go jednocześnie bądź oświadczenia odbierze osoba nieupoważniona. Nieistnienie małżeństwa musi być stwierdzone wyrokiem sądu. Po jego uprawomocnieniu małżeństwo traktuje się jakby nigdy nie było zawarte, a tym samym nie utrzymują się żadne skutki związane z zawarciem małżeństwa.
Z kolei z nieważnością małżeństwa będziemy mieli do czynienia wówczas, gdy małżeństwo zostanie wprawdzie zawarte zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, ale wystąpi jedna z okoliczności przewidzianych przez prawo skutkująca nieważnością takiego związku. Wyróżnić można 3 grupy przesłanek uzasadniających unieważnienie małżeństwa tj. związane z:
- przeszkodami: przeszkoda wieku, bigamii i choroby psychicznej;
- oświadczeniem woli np. brak świadomości lub swobody działania;
- brakiem pełnomocnictwa – bowiem zawrzeć można małżeństwo działać przez pełnomocnika.
Czym jest bigamia? Bigamia, to sytuacja, w której jedna osoba zawarła związki małżeńskie z dwoma partnerami.
Jakie są konsekwencje bigamii? Najważniejszą z nich jest możliwość dochodzenia unieważnienia takiego małżeństwa. Należy jednak pamiętać, że małżeństwo bigamiczne (jak każde dotknięte inną przyczyną nieważności) jest ważne, dopóki nie zostanie unieważnione w postępowaniu sądowym. Do tego czasu, wywołuje wszelkie skutki, które wiążą się z zawarciem małżeństwa. Wniesienie do sądu sprawy o unieważnienie małżeństwa bigamicznego jest dopuszczalne tak długo, jak długo trwa poprzednie małżeństwo. Jeśli to zawarte jako pierwsze ustało (np. została prawomocnie zakończona sprawa o rozwód) albo zostało unieważnione, to przeszkoda małżeństwa w postaci bigamii przestaje istnieć.
Kto może żądać unieważnienia małżeństwa? Z uwagi na fakt, że dopuszczenie się przez jednego z małżonków bigamii w sposób rażący narusza porządek prawny, a także jest stanem uderzającym w poczucie moralności zakorzenione w naszym społeczeństwie, przepisy przewidują, że każdy, kto ma w tym interes prawny, może dochodzić unieważnienia małżeństwa bigamicznego przed sądem. Może to być zatem co do zasady każdy, kto wie o takim stanie rzeczy.
Do jakiego sądu skierować sprawę? Pozew należy złożyć do sądu okręgowego. W pierwszej kolejności powinien być to ten sąd, gdzie małżonkowie w ostatnim czasie zamieszkiwali, jeżeli jedno z nich wciąż tam mieszka. Jeżeli nie można tego ustalić, to do wytoczenia przedmiotowego powództwa właściwy będzie sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a w przypadku trudności w ustaleniu i tego – sąd miejsca zamieszkania powoda (czyli osoby wnoszącej pozew do sądu).
Jakie są skutki wyroku o uznaniu małżeństwa bigamicznego za nieważne? Małżonkowie powracają do poprzedniego stanu cywilnego. Ustaje między nimi powinowactwo, mogą wrócić do swoich nazwisk noszonych przez zawarciem związku. Ustaje także wspólność ustawowa małżeństwa. W odróżnieniu od uznania nieistnienia małżeństwa przez sąd, dzieci urodzone w małżeństwie następnie uznanym za unieważnione, traktuje się jakby pochodziły z małżeństwa. Nadto, może powstać między małżonkami obowiązek alimentacyjny.
W czasach starożytnych posiadanie kilku żon czy mężów było powszechnym zjawiskiem. Również w dzisiejszych czasach jest to dopuszczalne w niektórych krajach (np. islamskich). W Polsce bigamia jest jednak zakazana. Sama w sobie stanowi również przestępstwo. Małżonek dopuszczający się bigamii może być zatem pociągnięty do odpowiedzialności karnej na zasadach opisanych w Kodeksie karnym.
