Urlop wychowawczy jest jednym z rodzajów urlopów, obok macierzyńskiego i rodzicielskiego. Celem urlopu wychowawczego jest sprawowanie opieki nad dzieckiem. Jest on bezpłatny i mogą z niego skorzystać oboje rodzice. Nie każdemu jednak przysługuje. Prawo do niego uzyskuje osoba – która pozostaje w stosunku pracy (pracownik) i jest zatrudniona co najmniej 6 miesięcy, przy czym do stażu pracy wlicza się okres zatrudnienia u poprzednich pracodawców. Aby uzyskać zgodę na urlop wychowawczy, należy złożyć u pracodawcy pisemny wniosek w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany go uwzględnić. Pamiętajmy, że wniosek można cofnąć, jednak nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Urlop wychowawczy możemy wykorzystać jednorazowo bądź maksymalnie w 5 częściach i przysługuje na każde dziecko oddzielnie. Może być on udzielony na okres nie dłuższy, niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia, chyba że dziecko jest niepełnosprawne, wówczas do 18-go roku życia.

Jaki jest wymiar urlopu? Wynosi on 36 miesięcy, przy czym jeden miesiąc urlopu jest przeznaczony wyłącznie dla drugiego rodzica. Zatem jeden z rodziców ma prawo do 35-miesięcznego urlopu, a drugi do 1-go miesiąca. Urlop może być udzielony jednocześnie obojgu rodzicom, jednak łączny wymiar 36 miesięcy musi zostać zachowany. Jeśli dziecko jest wychowywane przez samotnego rodzica, wówczas przysługuje mu pełne 36 miesięcy urlopu wychowawczego.

W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo wykonywać pracę zarobkową, zarówno u dotychczasowego, jak i innego pracodawcy. Może również podjąć działalność albo naukę lub szkolenie. Bardzo ważny jest fakt, iż podjęcie się dodatkowej pracy, działalności, nauki, czy szkolenia, nie może wyłączyć możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Tak więc osobista opieka nad dzieckiem przy korzystaniu z urlopu wychowawczego spełnia nadrzędną rolę. W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca ma możliwość wezwania pracownika do stawienia się do pracy. Czym zatem jest osobista i trwała opieka? Nie oznacza ona, że kontakt z dzieckiem musi być ciągły, nieprzerwany, czy aby osoba sprawująca taką opiekę nie mogła zostać zastąpiona w wykonywaniu czynności opiekuńczych przez domowników lub inne osoby – może, lecz tylko przez krótsze okresy.

W trakcie urlopu wychowawczego prawa pracownika są szczególnie chronione. Pracodawca nie może bowiem wypowiedzieć umowy o pracę od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu do dnia jego zakończenia. Co więcej, pracodawca powinien dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym. Dalej, wynagrodzenie nie powinno być niższe od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem. Ponadto, okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Co jednak istotne, ta szczególna ochrona stosunku pracy nie obowiązuje m.in. gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Urlop wychowawczy choć bezpłatny, może być dobrą alternatywą dla pracowników. Dzięki niemu możemy bowiem sprawować opiekę nad dzieckiem, nie tracąc możliwości zarobkowania (choć oczywiście w mniejszym stopniu), prowadzenia własnej działalności, czy rozwoju. Pamiętajmy jednak, że celem nadrzędnym urlopu wychowawczego jest  sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, dlatego dodatkowe zarobkowanie bądź nauka, powinny mieć jedynie formę dodatkową, uboczną. W innym bowiem wypadku, możemy ponieść negatywne skutki w sferze naszych uprawnień jako pracowników.